પરિચય
શું તમે સતત પગમાં સુન્નપણું, ઝણઝણાટી અથવા દુખાવો અનુભવો છો? રાત્રે સૂતી વખતે પગમાં બળતરા થાય છે? જો હા, તો તમારી આ સ્થિતિને ન્યુરોપથી (neuropathy) કહેવામાં આવે છે. આજના સમયમાં, ખાસ કરીને ડાયાબિટીસના દર્દીઓમાં, આ રોગ ઝડપથી વધી રહ્યો છે. ચાલો, ન્યુરોપથી શું છે, તે શા માટે થાય છે, તેના લક્ષણો શું છે અને શું આપણે ઘરે તેની સારવાર કરી શકીએ છીએ તે વિશે સ્પષ્ટ સમજણ મેળવીએ.
ન્યુરોપથી (neuropathy) એટલે શું?
ન્યુરોપથી એ નસોની સમસ્યા છે જેમાં નસોને નુકસાન થતું હોવાથી દુખાવો, ઝણઝણાટી અને નબળાઈ જેવા લક્ષણો દેખાય છે. ખાસ કરીને હાથ અને પગમાં જતી પેરિફેરલ નસો વધુ અસરગ્રસ્ત હોય છે. તેથી તેને પેરિફેરલ ન્યુરોપથી પણ કહેવાય છે.
ન્યુરોપથીના (neuropathy) મુખ્ય પ્રકારો
પેરિફેરલ ન્યુરોપથી – હાથ-પગમાં ઝણઝણાટી, દુખાવો, સુન્નપણું
ઓટોનોમિક ન્યુરોપથી – પાચન, બ્લડ પ્રેશર અને પેશાબની સમસ્યાઓ
ફોકલ ન્યુરોપથી – એક ચોક્કસ નસને અસર (જેમ કે બેલ્સ પાલ્સી)
પ્રોક્સિમલ ન્યુરોપથી – જાંઘમાં દુખાવો, નબળાઈ
ન્યુરોપથીના લક્ષણો
-
હાથ અથવા પગમાં સુન્નપણું
-
ટૂંકા ઇલેક્ટ્રિક શોક જેવી લાગણી
-
બળતરા, દુખાવો, નબળાઈ
-
સ્પર્શ કરતાં વધારે પીડા
-
રાત્રે લક્ષણો વધારે થવા
-
ચાલવામાં તકલીફ
-
ઘા સહેજે ના ભરાવા
ન્યુરોપથીના મુખ્ય કારણો
-
ડાયાબિટીસ: સૌથી સામાન્ય કારણ
-
Vitamin B12 ની ઉણપ: ખાસ કરીને શાકાહારીઓમાં
-
દારૂ અને ધૂમ્રપાન: નસોને નુકસાન
-
કેટલીક દવાઓ: જેમ કે કીમોથેરાપી
-
થાઇરોઇડ/કિડની રોગો: નસ પર પ્રભાવ
-
ઇજાઓ અથવા ચેપ: HIV, Hepatitis C વગેરે
નિદાન કેવી રીતે થાય?
-
ડૉક્ટર દ્વારા પરીક્ષણ
-
લેબ ટેસ્ટ: HbA1c, B12, થાઇરોઇડ, કિડની
-
નર્વ કન્ડક્શન સ્ટડી (NCS)
-
MRI/CT Scan જો જરૂર હોય
ન્યુરોપથીની સારવાર
-
કારણ દૂર કરવું: ડાયાબિટીસ/વિટામિન ઉણપનું નિયંત્રણ
-
દવાઓ: ગેબાપેન્ટિન, પ્રેગાબાલિન, ડ્યુલોક્સેટીન
-
ટોપિકલ ક્રીમ: કેપ્સાસીન
-
ફિઝિયોથેરાપી અને ચાલવાની કસરત
-
ફૂટ કેર: રોજ પગની તપાસ, આરામદાયક ચંપલ
ઘરેલું ઉપાયો અને આયુર્વેદિક ટીપ્સ
-
મેથી અને હળદરવાળું દૂધ
-
અશ્વગંધા અને બી12-સમૃદ્ધ આહાર (દૂધ, પનીર, ઇંડા)
-
દારૂ અને ધૂમ્રપાન ટાળો
-
દૈનિક યોગ – પદ્માસન, વજ્રાસન, પ્રાણાયામ
ન્યુરોપથી અને ડાયાબિટીક નેફ્રોપથી વચ્ચેનો સંબંધ
ડાયાબિટીસથી નસ અને કિડની બંનેને નુકસાન થઈ શકે છે. જ્યારે બ્લડ શુગર નિયંત્રણમાં ન હોય, ત્યારે ન્યુરોપથીમાં પગમાં ઘા, સુન્નપણું અને સંતુલન ગુમાવવી જેવી તકલીફો થાય છે. સાથે જ, કિડની ફંકશન પણ ખરાબ થઈ શકે છે – જેનાથી યુરિનમાં માઇક્રોઆલ્બ્યુમિન અને સીરમ ક્રિએટિનિન વધી શકે છે.
મહત્વની અંકડાકીય માહિતી
-
ભારતે “ડાયાબિટીસની રાજધાની” તરીકે ઓળખ મેળવેલી છે
-
અંદાજે 60% ડાયાબિટીસ દર્દીઓમાં ન્યુરોપથીના લક્ષણો વિકસે છે
-
શહેરી વિસ્તારમાં 30–40% લોકોમાં B12 ની ઉણપ જોવા મળે છે
શું તમને જોખમ છે?
તમે નીચેના પ્રશ્નો માટે “હા” કહો છો તો, તમારે નસોની તપાસ કરાવવી જોઈએ:
-
શું HbA1c 7 કરતાં વધારે છે?
-
શું તમે 5+ વર્ષથી ડાયાબિટીસ ધરાવ છો?
-
શું તમને પગમાં બળતરા/ઝણઝણાટી થાય છે?
-
શું તમે સંપૂર્ણ શાકાહારી છો?
નિવારણ ટીપ્સ
-
દરરોજ પગની તપાસ કરો
-
નિયમિત બ્લડ શુગર, B12, વિટામિન D ચેક કરો
-
સંતુલિત આહાર લો, પાણી પીતા રહો
-
ધૂમ્રપાન અને દારૂ ટાળો
-
નસોની ફંક્શન સમયસર ચકાસાવવી
નિષ્કર્ષ
ન્યુરોપથી જો સમયસર ઓળખી અને સારવાર કરવામાં આવે તો મોટી સમસ્યાઓ ટાળી શકાય છે. ડાયાબિટીસ કે વિટામિન ઉણપ હોય તો તમારી નસોને IGNORE કરશો નહીં. જીવનશૈલીમાં ફેરફાર, નિયમિત તપાસ અને યોગ્ય સારવારથી આરોગ્યમંદ જીવન જીવવો શક્ય છે.
અંતિમ સલાહ
પગલાં તંદુરસ્ત તો જીવન સરસ.
ન્યુરોપથીને સમજવું, પકડવું અને નિયંત્રિત કરવું – એ જ સાચી એપ્રોચ છે.
જો તમને આ લેખ ઉપયોગી લાગ્યો હોય, તો અન્ય લોકોને પણ શેર કરો. તમારું સ્વાસ્થ્ય તમારા હાથમાં છે!