જેવી રીતે સમાજ આગળ વધી રહ્યો છે અને સેક્સ અંગેની ખુલાસા અને સ્વીકૃતિ વધી રહી છે, તેવી રીતે સેક્સ્યુઅલ ટ્રાન્સમિટેડ ઈન્ફેક્શન (STIs) અથવા સેક્સ્યુઅલ બીમારીઓ અંગે જાગૃતિ પણ વધવી જરૂરી છે. ઘણીવાર પ્રશ્ન ઊઠે છે કે આ પ્રકારની બીમારીઓ પુરુષોને વધારે હોય છે કે સ્ત્રીઓને? આ પ્રશ્નના જવાબ માટે આપણને વૈજ્ઞાનિક આધાર જોઈતો છે, ખાલી માન્યતાઓ નહિ.
આ લેખમાં આપણે વૈજ્ઞાનિક ડેટા અને મેડિકલ સંસ્થાઓ દ્વારા આપવામાં આવેલા રિપોર્ટના આધારે સમજીશું કે કોને જોખમ વધારે છે અને કેમ.
- સ્ત્રીઓના શરીરની રચના વધુ સંવેદનશીલ હોય છે: સ્ત્રીઓના યોનિ અંગોની અંદરલી સપાટી નરમ અને ભેજવાળી હોય છે, જેના કારણે વાયરસ અને બેક્ટેરિયા માટે પ્રવેશ કરવો સરળ હોય છે. પુરુષોની તુલનામાં સ્ત્રીઓના યોનિ માર્ગમાં ચેપ વહેલેથી લાગી શકે છે. CDC (Centers for Disease Control and Prevention) અને WHO (World Health Organization) અનુસાર સ્ત્રીઓને ઘણી STI માટે પુરૂષોની તુલનામાં 2 થી 10 ગણા વધારે જોખમ હોય છે.
- લક્ષણો મોડા દેખાતા હોય છે: અંગ્રેજીમાં કહેવાય છે “silent infections”. ઘણા STI જેવા કે ક્લમિડિયા અને ગોનોરિયા સ્ત્રીઓમાં શરૂઆતમાં કોઈ લક્ષણ દર્શાવતું નથી. જેના કારણે અવગણના થાય છે અને બીમારી વધુ ગંભીર સ્વરૂપ લઈ શકે છે.
- માનસિક અને શારીરિક અસર વધુ હોય છે: સેક્સ્યુઅલ બીમારીઓ સ્ત્રીઓ માટે માત્ર શારીરિક નહીં, પણ માનસિક ભાર પણ બની શકે છે. વારંવારની ઇન્ફેક્શનના કારણે નાઇટ્રેટિલિટી (બાંઝપણ), ગર્ભપાત, યૂટરાઈન ઇન્ફ્લેમેશન જેવી સમસ્યાઓ પણ વધી શકે છે. HIV/AIDS જેવા રોગોમાં, સ્ત્રીઓને મેનસ્ટ્રુઅલ સિસ્ટમ દ્વારા વધારે અસર થતી હોય છે.
- સંભોગ દરમિયાન બીમારીનું ટ્રાન્સમિશન સ્ત્રીઓને વધુ સરળતાથી થાય છે: જ્યારે અસુરક્ષિત સેક્સ થાય છે ત્યારે ઇન્ફેક્ટેડ સેમેન (વિર્ય) યોનિમાં રહે છે અને લાંબા સમય સુધી વિકાર ફેલાવવાનું કામ કરે છે. પુરુષોમાં જોવો જાય તો યોનિ સ્ત્રાવ (vaginal secretions) પેનિસ ઉપર ટકી રહે તેવુ ઓછું હોય છે.
- ગર્ભસ્થ શિશુ માટે જોખમ: ઘણા STI એવા છે જેનો સીધો અસર ગર્ભસ્થ બાળક પર પડે છે. HIV, સિફિલિસ અને હર્પીસ જેવી બીમારીઓ ગર્ભાવસ્થામાં માતા દ્વારા શિશુમાં ટ્રાન્સફર થઈ શકે છે. આ જોખમ સ્ત્રીઓ માટે વિશેષ ચિંતાજનક છે.
- પુરુષોમાં પણ જોખમ છે, પણ વહેલાં ઓળખાઈ જાય છે: પુરુષોમાં STIનાં લક્ષણો જેમ કે પેશાબ દરમિયાન દુખાવો, પીળો વાદળો દ્રવ બહાર આવવો વગેરે વહેલા દેખાઈ જાય છે, તેથી તેઓ તુરંત સારવાર માટે જઈ શકે છે. સ્ત્રીઓમાં વારંવાર આ લક્ષણો દેખાતા નથી.
- સાહિત્ય આધારિત ડેટા:
- WHO મુજબ દર વર્ષે વિશ્વભરમાં લગભગ 37 કરોડ STIના નવા કેસ નોંધાય છે, જેમાંથી મોટા ભાગના કેસ સ્ત્રીઓમાં હોય છે.
- क्लमिडિયા અને ગોનોરિયા જેવાં રોગોનો દુપટો પ્રમાણ સ્ત્રીઓમાં જોવા મળે છે.
- HIVના કેસોમાં પણ કેટલીક રાજ્યો અને દેશોમાં સ્ત્રીઓનો પ્રભાવ દર વધારે જોવા મળે છે, ખાસ કરીને વિકસિત નATIONSમાં.
- સામાજિક અને આર્થિક ઘટકો: ઘણીવાર સ્ત્રીઓ પાસે સ્વાસ્થ્ય સેવા, જાગૃતિ કે આત્મવિશ્વાસ ઓછો હોય છે જેથી તેઓ સમયસર ચેકઅપ ન કરાવે. સામાજિક લજ્જા, પારિવારિક સંકોચો વગેરે પણ બાધક બની રહે છે.
- રૂઢિચિંતન અને અભાવ: ઘણા લોકોને લાગે છે કે STI માત્ર અશીલ સંબંધ રાખનારા લોકોને જ થાય છે, પણ હકીકત એ છે કે લગ્નિત દંપતિમાં પણ આવા કેસ જોવા મળે છે. ભારત જેવા દેશોમાં આજે પણ STI અંગે ખૂણે ખૂણે જાગૃતિની જરૂર છે.
- નિવારક પગલાં:
- કોન્ડોમનો યોગ્ય ઉપયોગ કરવો.
- નિયમિત ચેકઅપ કરાવતા રહેવું.
- એકથી વધુ પાર્ટનર હોય તો ખાસ સતર્ક રહેવું.
- કોઈપણ શંકા હોય તો તરત જ તબીબી સલાહ લેવી.
નિષ્કર્ષ: સેક્સ્યુઅલ બીમારીઓના જોખમથી કોઈપણ જાત (Gender) મુક્ત નથી. પણ વૈજ્ઞાનિક રીતે જોવાય તો સ્ત્રીઓ માટે શારીરિક, માનસિક, તથા સામાજિક સ્તરે તેનો અસરનો દર વધુ હોય છે. જાગૃત રહેવું, સાચી માહિતી પ્રાપ્ત કરવી અને યોગ્ય પગલાં લેવી એ જ સાચો રસ્તો છે.
આ લેખનો હેતુ ડર ફેલાવવાનો નહીં, પણ સચોટ માહિતી આપવાનો છે જેથી સમાજ વધુ સમજદારીથી સેક્સ અને સ્વાસ્થ્ય વચ્ચેનું સમતોલ નાતું નિર્માણ કરી શકે.